مشخصات فردی

مرکز ملی فضای مجازی نهادی است که در زمستان سال ۱۳۹۰ و با فرمان آیت‌الله علی خامنه‌ای،‌ رهبر ایران تاسیس شد. ریاست مرکز را تا بهمن ۱۴۰۱ ابوالحسن فیروزآبادی (همزمان دبیر شورای عالی فضای مجازی) برعهده داشت تا اینکه استعفا داد. مصوبات این مرکز توسط رهبری ایران بازبینی می‌شود. در هیات مدیره این مرکز دو گروه اعضای حقیقی و حقوقی عضو هستند. همه این افراد از چهره‌های کلیدی حاکمیت ایران به شمار می‌روند و برخی از آنها - مثل روسای قوای سه‌گانه، صداوسیما و… ) در تغییر هستند. با این وجود اعضای حقیقی مرکز کمتر دچار تغییر می‌شوند و عمدتا از زمان تشکیل این سازمان تا به حال تغییر نداشته‌اند.

این سازمان از معاونت‌های مختلف فرهنگی، امنیتی، برنامه‌ریزی و… تشکیل شده‌است. بنا به تصویب‌نامه‌ای که در سال ۱۳۹۱ منتشر شده، این سازمان قرار بوده با ۲۰۰ نیروی تشکیلاتی راه‌اندازی شود. درباره نیروهای فعلی این سازمان اطلاعاتی در دست نیست. 

مرکزی به نام پژوهشگاه فضای مجازی نیز مرتبط با آن است. این پژوهشگاه، به عنوان بازوی پژوهشی مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی معرفی شده است. ساختمان اداری این مرکز در منطقه سعادت‌آباد تهران قرار گرفته است.

این نهاد زیر نظر شورای عالی فضای مجازی فعالیت می‌کند و اساسنامه آن را نیز همین شورا در سال ۱۳۹۱ تصویب کرده است. خود شورای عالی نیز  بنا به دستور رهبر ایران تاسیس شده است.

به عبارتی دیگر،‌این مرکز وظیفه اجرایی شدن مصوبات شورای عالی فضای مجازی و نظارت بر حسن اجرای آنها را برعهده دارد. تدوین برنامه‌های پنج‌ساله فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات)‌ ایران نیز برعهده این مرکز است.

مرکز ملی فضای مجازی از چند معاونت مختلف تشکیل شده است. همچنین  بنا به تصویب‌نامه‌ای که در سال ۱۳۹۱ منتشر شده، این سازمان قرار بوده با ۲۰۰ نیروی تشکیلاتی راه‌اندازی شود. درباره نیروهای فعلی این سازمان اطلاعاتی در دست نیست. 

همچنین در اساسنامه این مرکز سه منبع به عنوان منابع مالی آن ذکر شده‌اند: «اعتبارات بودجه کل کشور،‌ درآمدهای اختصاصی و هدایا و کمک‌های نقدی از اشخاص حقیقی و حقوقی». 

اعتبار بودجه این مرکز در سال ۱۴۰۰ حدود ۶۴۵ هزار میلیون ریال است اما درباره بقیه درآمدهای این مرکز گزارشی پیدا نکردیم.

اشخاص شاخصی در این مرکز حضور دارند که تاثیرات مهمی در حوزه اینترنت و فناوری ارتباطات در ایران گذاشته و می‌گذارند. ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مستعفی این مرکز یکی از همین چهره‌هاست. او به خاطر مطرح کردن ایده «اینترنت ۳» یا احراز هویت در اینترنت مشهور است. او معتقد است هر کاربر برای دریافت خدمات اینترنتی باید اطلاعات شخصی‌اش را در اختیار اپراتور بگذارد. او ضمنا از پشتیبانان و چهره‌های تاثیرگذار در زمینه ارایه وی‌پی‌ان قانونی (از ابزارهای اینترنت طبقاتی) است. این ایده نیز مانند «اینترنت ۳» بر پایه احراز هویت کار می‌کرد. براساس آن، اشخاص بنا به موقعیت اجتماعی و شغلی‌شان می‌توانند به بخشی از اینترنت دسترسی داشته باشند. این دسترسی‌ها یکسان نیست. برای مثال، یک خبرنگار به سایت خاصی دسترسی دارد که برای یک پزشک دسترسی به آن امکان‌پذیر نیست. در این طرح نیز افراد باید پیش از دریافت سرویس احراز هویت شوند.

مهدی اخوان بهابادی، مدیرعامل فعلی همراه اول، رییس قبلی این مرکز در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد بود. او همچنان از اعضای حقیقی این مرکز است. او از کسانی است که ایده وی‌پی‌ان قانونی را مطرح کرده بود.  در زمان حضور او در همراه اول شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس با اختلال روبرو شده بود.

در ۲۲ دی ۱۳۹۶، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا شورای عالی فضای مجازی را به دلیل نقض حقوق بشر از طریق اعمال سانسور و محدود کردن آزادی بیان در اینترنت تحریم کرد. رئیس مستعفی این شورا، فیروزآبادی خود نیز تحریم است. همچنین چند عضو آن مانند زارع‌پور، جلیلی و … نیز در فهرست تحریم‌های خزانه‌داری دیده می‌شوند.

به جز بودجه مصوب دولت، هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی و درآمدهای اختصاصی به عنوان منابع مالی این سازمان معرفی شده‌اند. با این وجود،‌درباره جزییات این منابع اطلاعاتی منتشر نشده است.

رسول جلیلی، از اعضای شورای عالی فضای مجازی در مصاحبه‌ای گفته بود، سران قوا، دولت و مرکز ملی فضای مجازی باید بابت ول بودن این فضا از رهبر ایران عذرخواهی کنند. اشاره او به سخنرانی رهبر ایران در مورد اینترنت است. او بابت «ول شدن» فضای مجازی از مسئولان ایرانی انتقاد کرده بود.