مشخصات فردی

در ادبیات سیاست‌گذاران فناوری اطلاعات در جمهوری اسلامی ایران، واژه تنظیم‌گری (تنظیم مقررات - Regulation) به‌خصوص پس از مصوبه‌های سال‌های اخیر شورای عالی فضای مجازی، شامل نهادهای کنترل‌کننده، محدودکننده و سانسورگر اینترنت هم می‌شود.

در همین راستا فعالیت‌های پژوهشی در موسساتی مانند پژوهشکده سیاست‌گذاری شریف تحت عنوان «فناوری‌های تنظیم‌یار» (RegTech - SupTech - GovTech) آغاز شد. نمونه این کارها، فعالیت‌های تحقیقاتی برای نهادهایی مانند ساترا بود که «آزمایشگاه داده و حکمرانی» انجام داده‌است. عنوان این تحقیق «نقشه راه فناوری‌های تنظیم‌یار در حوزه صوت‌وتصویر فراگیر» است.

یکی از فعالان این حوزه، کمیل شاه‌حسینی است که در پژوهشکده سیاستگذاری شریف عنوان «تحلیل‌گر ارشد آزمایشگاه داده و حکمرانی» را دارد. او در سال ۱۴۰۰ به مدیریت عامل شرکت فناوری‌های تنظیم‌یار شریف رسید. حسین میرزاپور (مشاور فعلی عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات در امور بین‌الملل به نمایندگی از شرکت آزمایشگاه داده یاران شریف که بعدها با علی باقری سروری جایگزین شد) و احمد رونقی خامنه و عمادالدین پاینده دیگر اعضای هیات‌مدیره آن شرکت هستند.

اما سابقه فعالیت‌های این گروه به یک‌سال پیش از ثبت این شرکت برمی‌گردد. در یکی از وب‌سایت‌های کاریابی درباره این گروه نوشته شده: «استودیو فناوری‌های تنظیم‌یار در تیر ۱۳۹۹ با هدف هدایت و تربیت تیم‌ها و کارآفرینانی مستقل شکل گرفت که مسائل تنظیم‌گری را از دریچه فناوری می‌نگرند و رویای حضوری پایدار در زنجیره ارزشی حوزه محتوا، به خصوص صوت و تصویر، در ایران دارند.»

شرکت تنظیم‌یار در حقیقت یک انکوباتور است که از ایده‌های کسب‌وکار حمایت کرده و در مراحل اول روی آنها سرمایه‌گذاری‌های مادی و نیروی انسانی می‌کند، با این تفاوت که روی حوزه فناوری‌های RegTech سرمایه‌گذاری می‌کند. در متن معرفی این شرکت در سایت کاریابی آمده که آنها روی راه‌حل‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که «اولا این راه‌حل پاسخی بر مسائل و نیازمندی‌های نهاد تنظیم‌گر و حافظ منفعت عمومی باشد و ثانیا جایگاهی در اکوسیستم فناورانه و بازار مرتبط آن پیدا کند.»

در تعاریف خاص این مجموعه واژه‌ای با عنوان «کارآفرین سیاستی» ذکر شده که در تعریف آن آمده: «کارآفرین سیاستی دغدغه‌مند حل نوآورانه و فناورانه ‌مسائل کشور و رفع مشکلات مردم است. او ایده را از تنظیم‌یار می‌گیرد، می‌پرورد و با تیم‌سازی به کسب‌وکاری پایدار تبدیل می‌کند.»

استارتاپ‌هایی که تاکنون روی آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند (پورتفولیو شرکت تنظیم‌یار) عبارت است از:

• انرژی‌یار (سامانه بنزینِ من): شرکت انرژی‌یار آیریک شریف (شماره ثبت ۵۷۲۲۶۹ و شناسه ملی ۱۴۰۰۹۷۶۷۳۲۱)، توسعه‌دهنده سامانه‌های عرضه و تقاضا برای ایجاد بازاری متشکل در بازارهایی که قیمت‌گذاری دستوری و یارانه‌ای دارند (مثلا حامل‌های انرژی) است.
• همیار مسكن (مترینا): شرکت همیار مسکن شریف (به شماره ثبت ۵۷۶۶۵۶ و شناسه ملی ۱۴۰۰۹۹۷۵۶۰۰)، توسعه‌دهنده سامانه توکن‌سازی ملک مبتنی بر بلاک‌چین است که مدعیست امکان خرید متری را برای سرمایه‌گذاری خرد در بازار املاک فراهم می‌کند. 
• تحول‌یار (احراز هویت برخط): شرکت فناوری‌های تحول‌یار شریف (به شماره ثبت ۵۸۵۵۸۷ و شناسه ملی ۱۴۰۱۰۴۵۵۵۷۱)، از پیمانکار قوه قضاییه در توسعه سامانه ثنا است.
• از دیگر محصولات پوتفولیو این شرکت می‌توان به بادام (پلتفرم آموزش علم داده به مدیران)، بهبود (بازار هوشمند بهداشت و درمان)، نت متر (شبیه ساز تعاملی برای سنجش تقاضای تعرفه اینترنت)، شناسیار (سامانه محافظت از مالکیت فکری محتوا) و داتاپ (فناوری‌های مستندساز ادله الکترونیکی) اشاره کرد.

شرکت فناوری‌های تنظیم یار شریف در تاریخ ۱۴ تیر ۱۴۰۱ فایلی با عنوان «پروپوزال فنی سامانه مستندساز ادله الکترونیکی» را به مدیر فنی معاونت امور فضای مجازی دادستانی کل کشور ارسال کرده است که در پاراگراف اول این پروپوزال، هدف از ساخت سامانه موسوم به «عدالت یار»، ایجاد «بستری جهت گردآوری و دسترسی به  ادله الکترونیکی حقیقی و ارائه آنها به دادگاه» عنوان شده‌است. بر این اساس برای اولین بار با ابزاری آشنا می‌شویم که دادستانی برای جمع‌آوری سند علیه افراد - و نه نهاد‌ها و شرکت‌ها - استفاده می‌کند.

آنطور که در بخش نیاز‌های این سند نوشته شده، یکی از نیاز‌ها «‫اسکرین‬‫‌شات‬ ‫از‬ ‫چت‌‫ها‬ ‫و‬ ‫پست‬‌‫ها‪،‬ اطلاعات‬ ‫حساب‬‌ها‬ مجازی ‬‫‪،‬‬‫انتشار‬ غلط ‫اطلاعات‬» عنوان شده‌است. در ادامه آمده است: «‫(حذف‬‫ پیام)‬ همچنین در بسیاری از پیام‌ رسان ها پس از ارسال پیام، امکان حذف آنچه برای خود فرستنده و چه حتی برای گیرنده وجود دارد که باعث می شود هیچ رد و اثری از گفتگو باقی نماند.»

تحقیقات ما نشان می‌دهد که دسترسی به محتوای گفتگوی کنشگران مدنی و سیاسی پس از بازداشت، یکی از اولین اقدام‌هاییست که ماموران امنیتی جمهوری اسلامی  انجام می‌دهند. این روند تا حدود یک تا دو سال پیش به این صورت بود که فرد پس بازداشت تحت فشار قرار می‌گرفت تا اطلاعات حساب خود را تحویل دهد و تفتیش حساب‌های آنلاین در زندان انجام می‌شد، اما اخیرا در محل بازداشت، اقدام به جمع آوری اطلاعات، چت‌ها‌ و ایمیل‌های کنشگران می‌کنند چرا که احتمال حذف این اطلاعات یا مسدودشدن حساب‌‌های کنشگران توسط نزدیکان آنها وجود دارد. چنین سیستمی عملا دست مقامات قضایی و امنیتی را برای دسترسی به محتوای حساب‌های زندانیان بدون داشتن دستور قضایی و روند حقوقی باز خواهد گذاشت. 

در ادامه این سند، شرکت «فناوری‌های تنظیم یار شریف» به بررسی تک تک پیام‌رسان‌ها مانند تلگرام، واتس‌اپ، اینستاگرام، بله، ایتا می‌پردازد و توضیح می‌دهد که روش کار این پیام‌رسان‌ها شامل امنیت، حذف پیام، ذخیره کردن پیام‌ها و سایر موارد چیست و چه چالش‌های را برای سیستمی که می‌خواهند طراحی کنند، ایجاد می‌کند.

در نهایت راه‌کارهای این شرکت در مورد پیام‌رسان‌های داخلی شامل استفاده از API آنها و دسترسی به حساب‌های کاربران و در مورد سرویس‌های خارجی به عکس گرفتن از محتوای گفتگو و روش‌های مشابه است. 

در بخش دیگری از اسنادی که در مورد این سامانه وجود دارد، روی حذف پیام تاکید شده است. به عنوان نمونه، در یکی دیگر از این اسناد آمده است: «در بسیاری از پیام‌رسان‌ها پس از ارسال پیام، امکان حذف پیام وجود دارد که باعث می‌شود هیچ رد و اثری از گفتگو باقی نماند و شاکی و متشاکی نتواند هیچگاه به آن استناد کند و احقاق حق نماید. همچنین دادگاه‌ها، مراجع قضائی و پلیس فتا نیز با وجود امکانات متعدد جهت استعلام از اطلاعات افراد، دسترسی به این داده‌ها ندارند. وجود این سامانه و در دسترس قرارگیری اپلیکیشن آن برای مردم، موجب جمع آوری سریع ادله الکترونیکی توسط فرد شده و امکان حل بسیاری مسائل و رفع دغدغه ها را به مردم می دهد.»

در ادامه راهکار حذف پیام را «ذخیره یک نسخه آفلاین از وب‌سایت‌ها، چت‌های پیام‌‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در یک محیط امن» عنوان می‌کند. در ادامه آمده است: «برای این کار ساده‌ترین و مطمن‌ترین روش تهیه عکس (Screenshot) یا فیلم از صفحه مورد نظر است.»

روش پیاده‌سازی این اپلیکیشن برای دسترسی به محتوای چت‌ها و ایمیل‌های گروه‌های هدف، پیاده‌سازی یک اپلیکیشن شخص ثالث ذکر شده است. در گزارش طراحی نوشته شده است: «طرح سامانه مستندساز عدالت یار با بهره گیری از مفهوم third-party و با هدف اعتماد سازی بین مردم و فضای مجازی و تسهیل فرآیند دادرسی پرونده ها به صورت فناوری reg-tech پیاده سازی می‌گردد. اپلیکیشن‌های شخص ثالث، اپلیکیشن‌هایی هستند که با استفاده از ابزاری‌های مشروع تهیه می‌شوند و با دریافت اجازه از مالک حساب به اطلاعات حساب او دسترسی پیدا کنند.

براساس همین روش در ادامه توضیح داده شده است: «علاوه بر محتواهای وب ذکر شده، محتوای شبکه اجتماعی نیز وجود دارد. این محتوا شامل چت بین دو شخص، چت در گروه و محتوای کانال‌های تلگرام، محتوای پست‌های اینستاگرام، محتوای تصویر و ویدئو در گالری و محتوای پیامک ها می‌باشد که علاوه بر راهکارهای ذکرشده، اپلیکیشن و وب‌سایت مورد نظر، دسترسی به برنامه‌های نصب شده و برنامه‌های در حال اجرای سیستم می‌گیرد و با بررسی آنها، اپلیکیشن‌های جعلی و اسکرین‌شات‌های جعلی از مبدا را تشخیص می‌دهد.»

در مورد هزینه تولید این سیستم، ۸۰۰میلیون تومان و نام و مشخصات کسانی که بر روی این سیستم کار می‌کنند، به این صورت ذکر شده است:

یکی از روش‌های که توسط هکرهای حکومتی استفاده می‌شود، ایجاد چنین اپلیکیشن‌های است.

این شرکت تاکنون توسط هیچ نهاد بین‌المللی تحریم نشده‌است.